Przepisy i wymagania ADR

Co to jest Umowa ADR

Formalnie? Umowa dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, sporządzona w Genewie 30 września 1957 r. Sygnatariuszami umowy było 9 państw (Austria, Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy, Szwajcaria, Wielka Brytania i Włochy). Koleje kraje przystępowały do umowy przez akcesję lub sukcesję. Polska formalnie przystąpiła do umowy przez akcesję 6 maja 1975 r. W kwietniu 2022 r. w oparciu o wymagania ADR działały 53 państwa, głównie europejskie, lecz także chociażby z Afryki (Maroko, Nigeria, Tunezja). Warto wiedzieć, że Umowa ADR nie jest aktem prawnym obowiązującym w Stanach Zjednoczonych, Chinach czy w Kanadzie. Postanowienia zawarte w Umowie ADR najczęściej znajdują odniesienia w prawodawstwie krajowym. W naszym kraju obowiązują zasady wskazane w Ustawie z dnia 19 sierpnia 2011r. o przewozie towarów niebezpiecznych. Warto zauważyć, że ustawa ta dotyczy wymagań związanych z przewozem drogowym towarów niebezpiecznych, lecz również z ich przewozem kolejowym i drogami wodnymi śródlądowymi.

Zgodnie z ADR dopuszczalne jest wprowadzenie przez poszczególne państwa-strony dodatkowych ograniczeń (w określonym zakresie np. ograniczeń dotyczących przewozu towarów niebezpiecznych przez niektóre mosty czy tunele), lecz powinny być one oficjalnie publikowane i powszechnie dostępne.

Umowa ADR wskazuje również na możliwość wprowadzania tzw. odstępstw czasowych w drodze porozumień między co najmniej dwoma krajami. Takie odstępstwa mogą łagodzić wymagania ADR. Czas obowiązywania odstępstwa ograniczony jest do maksymalnie 5 lat. Tego typu porozumienia noszą nazwę umów multilateralnych. Przykładem takiej umowy może być umowa, na mocy której wydłużona została ważność uprawnień ADR kierowców w czasie pandemii COVID-19.

Jak jest cel Umowy ADR

Po co stworzono umowę? Odpowiedź na to pytanie znaleźć można w jej preambule, która przyjęła brzmienie: „Umawiające się Strony, dążąc do wzmożenia bezpieczeństwa międzynarodowych przewozów drogowych, uzgodniły, co następuje: „Celem umowy jest wskazywanie rozwiązań, których wdrożenie pozwala na osiągnięcie akceptowalnego poziomu ryzyka powstającego w związku z realizacją przewozu drogowego towarów niebezpiecznych. Wymagania ADR dotyczą wielu kwestii, z których najważniejsze to:

klasyfikacja, czyli określenie czy materiał jest uznawany za niebezpieczny oraz jak jest definiowany w ujęciu Umowy ADR i innych przepisów transportowych;
wymagania dotyczące sposobu pakowania i oznakowania towarów niebezpiecznych, w tym wymagania konstrukcyjne i wytrzymałościowe dla opakowań;
wymagania dotyczące jednostek ładunkowych takich jak cysterny, czy kontenery;
wymagania dotyczące konstrukcji, wyposażenia i eksploatacji pojazdów służących do przewozu towarów niebezpiecznych;
wymagania dotyczące oznakowania pojazdów wykorzystywanych do przewozu towarów niebezpiecznych.

Wymagania ADR obejmują również bardzo istotne dla bezpieczeństwa zasady określające charakter oraz zakres szkolenia dla osób wykonujących czynności związane z towarami niebezpiecznymi (nie tylko kierowców).

Dla kogo jest Umowa ADR

Kto powinien na co dzień stosować wymagania ADR wynikające z Umowy? Pierwsza myśl najczęściej wskazuje na przewoźników, rozumianych jako przedsiębiorstwa, jak i na ich pracowników – szczególnie kierowców prowadzących pojazdy przewożące towary niebezpieczne. Bez wątpienia wskazana grupa podmiotów każdego dnia, realizując zadania transportowe, korzysta z reguł wskazanych w ADR. Warto jednak bardzo wyraźnie podkreślić, że w praktyce Umowa ADR dotyczy wszystkich podmiotów i osób zaangażowanych w przewóz towarów niebezpiecznych. W tym ujęciu należy określić „przewóz” jako nie tylko samo przemieszczenie towaru z jednego miejsca na inne, lecz także wszystkie związane z tym procesem czynności. Czynnościami zdefiniowanymi w ADR są między innymi: pakowanie (towarów do opakowań), załadunek, napełnianie (np. cystern), rozładunek czy też odbiór. Każdy podmiot wykonujący choćby czynność załadunku czy nadania towarów niebezpiecznych musi działać w oparciu o wymagania ADR wynikające z Umowy. Firmy produkcyjne, których działalność często prowadzi do wytwarzania odpadów niebezpiecznych, najczęściej stają się również uczestnikami przewozu towarów niebezpiecznych (będąc pakującym, załadowcą czy nadawcą), gdyż wiele odpadów niebezpiecznych uznawanych jest równocześnie za towary niebezpieczne w ujęciu przepisów ADR. Uczestnikami przewozu towarów niebezpiecznych są nawet takie podmioty, które wykonują wyłącznie operacje o charakterze administracyjnym, nie mając bezpośredniej styczności z towarami. Firma handlowa prowadząca obrót towarami niebezpiecznymi, dla której operacje pakowania czy załadunku wykonuje inny podmiot gospodarczy, nadal jest uczestnikiem przewozu towarów niebezpiecznych (jako nadawca) i ciąży na niej obowiązek zapewnienia, aby wymagania ADR były wypełnione. Podobnie rozpatrywać można rolę odbiorcy, który wcale nie musi wykonywać czynności rozładunku, aby formalnie brać udział w przewozie.

Zrozumienie roli przedsiębiorstwa w procesie przewozu towarów niebezpiecznych jest bardzo ważne, gdyż wymagania ADR dotyczą wszystkich uczestników przewozu, a dla każdego z nich zdefiniowany został w Umowie ADR zakres zadań, obowiązków i odpowiedzialności.

Warto również zaznaczyć, że Umowa ADR dotyczy zarówno przedsiębiorstw, jak i osób fizycznych, które biorą udział w przewozie. Wskazuje na to już sama definicja przedsiębiorstwa, które zostało określone jako: osoba fizyczna lub prawna, niezależnie od tego czy wykonuje ona działalność zarobkową czy nie, stowarzyszenie lub grupa osób bez osobowości prawnej, niezależnie od tego czy wykonują one działalność zarobkową czy nie, organ posiadający osobowość prawną lub podległy organowi posiadającemu osobowość prawną.

Czy zdajemy sobie sprawę, że nawet gdy kupujemy w sklepie puszkę farby, to najczęściej działamy w oparciu o zasady zapisane w Umowie ADR?

Czy ADR zawsze obowiązuje

Skoro kupując puszkę farby działamy w oparciu o zasady, które zawiera Umowa ADR, to czy wiąże się to z koniecznością spełnienia rygorystycznych wymagań? Niekoniecznie.

Wymagania ADR są bowiem dostosowane do stopnia ryzyka związanego z przewozem i mają charakter wielostopniowy. Im większe ryzyko związane z przewozem, tym większe wymagania. W Umowie ADR zawarto szereg mechanizmów pozwalających na odstąpienie od określonych wymagań, najczęściej po spełnieniu dodatkowych warunków. Przykładowo: kupując przedmiotową puszkę farby jako konsument, możemy nie stosować w ogóle wymagań ADR, na mocy tzw. wyłączenia ze względu na charakter operacji transportowej, które stanowi, że przepisy ADR nie mają zastosowania do przewozu wykonywanego przez osoby prywatne, jeżeli towary niebezpieczne znajdują się w opakowaniach stosowanych w sprzedaży detalicznej i służą tym osobom do osobistego użytku, użytku w gospodarstwie domowym lub są przewożone w związku z aktywnością sportową czy rekreacyjną.

Zawarte w ADR mechanizmy wyłączeń, których jest naprawdę dużo, pozwalają kształtować wymagania dotyczące transportu w sposób adekwatny do zagrożeń z nim związanych.

Trzeba jednak z całą stanowczością stwierdzić, że nawet sytuacje w których nie ma wymogu stosowania ADR są w Umowie ADR zdefiniowane. W takim rozumieniu Umowa ADR obowiązuje zawsze w odniesieniu do towarów uznanych za niebezpieczne w transporcie.

Czy wymagania ADR stosuje się wszędzie

Skoro zawsze, to czy wszędzie? Nie. Wymagania ADR mają zastosowanie wtedy, gdy mamy do czynienia z procesem spełniającym definicję „przewozu drogowego towarów niebezpiecznych”. W myśl definicji zawartej w Ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych, przewóz to każde przemieszczenie towarów niebezpiecznych pojazdem po drodze publicznej lub po innych drogach ogólnodostępnych, z uwzględnieniem postojów wymaganych podczas tego przewozu oraz czynności związanych z tym przewozem. Jeśli więc przemieszczenie towaru następuje w całości poza drogami publicznymi (ogólnodostępnymi) np. na zamkniętym terenie przedsiębiorstwa, nie występuje przewóz w ujęciu ADR – i wymagania ADR nie muszą być stosowane. Korzystanie jednak nawet w takich sytuacjach z ADR jako zbioru dobrych praktyk jest zalecane.

Oczywiście Umowa ADR dotyczy transportu drogowego. Inne rodzaje transportu (np. transport morski, lotniczy czy kolejowy) wymagają stosowania dedykowanych im regulacji prawnych (np. dla transportu morskiego jest to tzw. IMDG Code – Międzynarodowy Kodeks Morski Ładunków Niebezpiecznych). Przepisy dotyczące różnych rodzajów transportu mają bardzo wiele obszarów wspólnych. Wszystkie one są bowiem budowane w oparciu o tzw. modelowe przepisy ONZ. Podobieństwa nie oznaczają jednak, że przepisy są takie same. Prawidłowe przygotowanie operacji multimodalnej może czasami wymagać sporego nakładu pracy oraz specjalistycznej wiedzy.

Czy to jest trudne

Czy wymagania ADR są łatwe do określenia i zastosowania? Ze względu na złożoność Umowy ADR, która tak naprawdę obejmuje umowę właściwą oraz załączniki (Załącznik A i Załącznik B), rozpoczęcie stosowania wymagań ADR nie jest łatwe. Świadomość tego faktu spowodowała, że twórcy ADR, uznali, że przedsiębiorcy powinni korzystać z pomocy specjalistów, gwarantujących odpowiedni poziom wiedzy. W większości przypadków przedsiębiorcy zobowiązani są do korzystania z pomocy tzw. Doradcy ADR (ang. DGSA – Dangerous Goods Safety Advisor) – osoby posiadającej odpowiednią wiedzę, potwierdzoną posiadaniem stosownych uprawnień. Funkcję doradcy ADR może pełnić posiadający uprawnienia: pracownik lub osoba zarządzająca przedsiębiorstwem, a także osoba z zewnątrz firmy (współpracująca na podstawie zawartej z przedsiębiorcą umowy). Zawód doradcy ADR jest zawodem regulowanym, który można wykonywać po spełnieniu wymagań wskazanych w Ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych. Wymagania te obejmują m.in. obowiązek ukończenia odpowiedniego szkolenia oraz złożenia z wynikiem pozytywnym egzaminu przed komisją powoływaną przez Dyrektora Transportowego Dozoru Technicznego. Doradca ADR musi przystępować do egzaminów co 5 lat. Pozytywny wynik egzaminu warunkuje przedłużenie ważności uprawnień.

Rolą doradcy ADR jest dążenie do tego, aby operacje dotyczące towarów niebezpiecznych realizowane przez przedsiębiorstwo, były przeprowadzane w oparciu o przepisy ADR. Dobry doradca powinien uwzględniać również specyfikę przedsiębiorstwa i dobierać rozwiązania jak najbardziej optymalne. Z tego właśnie względu wybierając doradcę warto mieć pewność, że nie tylko zna on przepisy ADR, ale warto zadbać również o sprawdzenie, czy osoba ta ma doświadczenie i praktykę we współpracy z podmiotami realizującymi operacje podobne do realizowanych przez naszą firmę. Czy są doradcy ADR, którzy „znają się na wszystkim”. Zapewne tak, ale w praktyce lepiej szukać, kogoś kto zna rzeczywiście realia działania przedsiębiorstw podobnych do naszego, a nie ufać stwierdzeniu, że „znam doskonale przepisy ADR i poradzę sobie w każdej sytuacji”.

Pułapki ADR i internetu

Czy warto szukać wiedzy o ADR w sieci? Przecież wystarczy wpisać w wyszukiwarce „przepisy ADR”, „wymagania ADR”, czy „transport towarów niebezpiecznych”.

To stosunkowo proste rozwiązanie na ogół dostarcza wielu wyników i często wykluczających się odpowiedzi. Dzieje się tak przede wszystkim z dwóch powodów. Pierwszym jest złożoność wymagań ADR, jak i ich duża podatność na zmiany pod wpływem pozornie niewielkich zmian okoliczności przewozu (np. czasami zmiana ilości towaru o jeden litr, czy kilogram powoduje ogromną zmianę wymagań). Drugim powodem jest czas przez jaki przepisy ADR obowiązują. Jak napisano wcześniej – Umowa ADR powstała w 1957 roku. Oczywiste jest więc to, że przepisy ADR ulegają zmianom. W przypadku Umowy ADR (a dokładniej w przypadku załączników do niej) zmiany mają charakter cykliczny i stosowany jest cykl dwuletni. Oznacza to, że co dwa lata (w każdym roku „nieparzystym”) w życie wchodzi znowelizowana jej wersja. Szukając informacji w sieci, często możemy więc trafić na informacje, które straciły swoją ważność kilka lub kilkanaście lat temu. To zbyt duże ryzyko, szczególnie jeśli uświadomimy sobie, że przepisy ADR dotyczą bezpieczeństwa.

Z tych względów, w przypadku pytań czy wątpliwości, warto zawsze skorzystać z pomocy Doradcy ADR – bądź wyznaczonego w przedsiębiorstwie, lub, gdy go nie wyznaczono – z pomocy innego Doradcy, którego możemy znaleźć, choćby korzystając z internetowej wyszukiwarki.